| 31 | art avurt ünsüzü | Azerbaycan Türkçesi: säit damag samit Türkmen Türkçesi: gapdal ışgalaňlı Gagauz Türkçesi:yandilli çetin konson Özbek Türkçesi: qattiq yόn tόvuş Uygur Türkçesi: (B.Uyg.) qattiq yanünlük ~ (D.Uyg.) qattik qovuz tavuşi Tatar Türkçesi: tel artı awazı Başkurt Türkçesi: qatı urt önöKmk: kalın yan tutuk awazi Krç.-Malk.: uwurtlanı boluşlugu bla kuralgankalın kısık (tunakı) tawuş Nogay Türkçesi: katı uwirt tartıgı Kazak Türkçesi: büyir juwan dıbısKırgız Türkçesi: kaptalçıl katkalaň tıbış Alt:: katu kelteylik tuyuk tabış Hakas Türkçesi: tîlhırindagı hatıg tapsag Tuva Türkçesi: tıl kıdunıň a'jık eves ünü Şor Türkçesi: *kadıg nan üniRusça: tvyordıy bokovoy soglasnıy zvuk |
| 32 | art damak | Azerbaycan Türkçesi: dilarxasi Türkmen Türkçesi: ıızkı kentlevük Gagauz Türkçesi: ard damak Özbek Türkçesi: çuqur til όrqa Uygur Türkçesi: (B.Uyg.) çoňqur til käyni ~ (D.Uyg.) til uçi käyni Tatar Türkçesi: keçe tel Başkurt Türkçesi: tamaq töbö Kmk: taňlawnu artı Krç.-Malk.: tilni art keseği ~tmilawuknu art keseği Nogay Türkçesi: tîl artı ~ tanlay artı Kazak Türkçesi: til artı ~ artkı taňdayKırgız Türkçesi: tüpkü taňday ~ artkı taňday Alt:: tüp taňday Hakas Türkçesi: soondagı hurganTuva Türkçesi: artıı tıl Şor Türkçesi: tildiň tereň sooba aydılçatkan Rusça: myagkoye (zadneye)nyobo |
| 33 | art damak ünsüzü | Azerbaycan Türkçesi: dilarxası samit Türkmen Türkçesi: ıızkı kentlevük çekimsiziGag.: arddilli konson ~ arddamaklı konson Özbek Türkçesi: çuqur til όrqa undόşiUygur Türkçesi: çofiqur til käyni üzük tavuş ~ til uçi käyni üzük tavuşi Tatar Türkçesi: keçe teltartığı ~ uvular tartıq Başkurt Türkçesi: tamaq töbö tartinqihi Kmk: art til tutuk Krç.-Malk.: art til (tinilawuk) kısık (tunakı) tawuş Nogay Türkçesi: tîl artı tartıgı Kazak Türkçesi: til artı dawıssızı Kırgız Türkçesi: teren tüpçül ünsüz Alt:: terefi til tözi tuyuk tabış Hakas Türkçesi: tîl tözîndegî ün çoh tapsag Tuva Türkçesi: artıı tildiň a'jık eves ünü Şor Türkçesi: tildiň tereňsooba aydılçatkan ~ til tereň sobazınıň soglasnıyı Rusça: gluboko zadneyazıçnıy soglasnıy |
| 34 | asıl anlam | Azerbaycan Türkçesi: äsas mäna Türkmen Türkçesi: esası maanısı Gagauz Türkçesi: öz maana Özbek Türkçesi: boş ma'no ~ asόsiy ma'nό Uygur Türkçesi: äsli mäna Tatar Türkçesi: töp mäğnäsi Başkurt Türkçesi: töpmägänä Kmk: baş ma'nası ~ aslu ma'nası Krç.-Malk.: baş magana Nogay Türkçesi: asıl mäne ~ tüp mäne Kazak Türkçesi: negizgi magma Kırgız Türkçesi: negizgi maani Alt:: tösuçun Hakas Türkçesi: öön pîldîrîg Tuva Türkçesi: to'rt u'tka Şor Türkçesi: *öön uňnam Rusça: glavnoye znaçeniye ~ osnovnoye znaçeniye ~ |
| 35 | asıl sayı sıfatı (iki kalem, üç kitap) | Azerbaycan Türkçesi: migdar saylan Türkmen Türkçesi: mukdar saanlar Gagauz Türkçesi: sayı sayılıkları Özbek Türkçesi: *sanόq sόn Uygur Türkçesi: sanaq san Tatar Türkçesi: töp san ~ miqdar sanı ~ asıl san Başkurt Türkçesi: töp han Kmk: *sanawçislitelnoye Krç.-Malk.: sançı sanaw Nogay Türkçesi: tüp san ~ sanaw san Kazak Türkçesi: eseptik san esim Kırgız Türkçesi: eseptik san atooç Alt:: turgan toozın körgüzertoolomo Hakas Türkçesi: öön san Tuva Türkçesi: san adı-pile ilerettingen t'odaradılga Şor Türkçesi: köptüg sancı Rusça: koliçestvennoye çislitelnoye |
| 36 | asıl sayılar (1, 2, 3, ...) | Azerbaycan Türkçesi: migdar sayları Türkmen Türkçesi: mukdar saanlar ~asıl saanlar Gagauz Türkçesi: sayı sayılıkları Özbek Türkçesi: *sanόq sόn Uygur Türkçesi: sanaq san Tat:miqdar sannarı Başkurt Türkçesi: töp handar Kmk: sanaw çislitelnoyeler ~ sanawsanawluklar Krç.-Malk.: sançı sanaw Nogay Türkçesi: tüp sanlar Kazak Türkçesi: eseptik sanesim Kırgız Türkçesi: eseptik san atooç Alt:: turgan toozın körgüzer toolomo ~ eeçiytoozın körgüzer toolomo Hakas Türkçesi: öön sannar Tuva Türkçesi: tüň san adı Şor Türkçesi: köptügsançı Rusça: koliçestvennoye çislitelnoye |
| 37 | asimilasyon | bk. benzeşme |
| 38 | asli ses ~ birincil ses | Azerbaycan Türkçesi: ilkin säs Türkmen Türkçesi: ilkinci ses Gagauz Türkçesi: *aslı ses ~aslı fonema Özbek Türkçesi: *asliy tόvuş Uygur Türkçesi: däsläpki tavus Tatar Türkçesi: berençel awaz ~äwwälge awaz Başkurt Türkçesi: berensel ön Kmk: *aslu ses Krç.-Malk.: tawuşnu bekalga forması Nogay Türkçesi: baslapkı ses ~ bîrînşî ses Kazak Türkçesi: bastapkı dıbıs Kırgız Türkçesi: algaçkı tıbış Alt:: bastapkı tabış Hakas Türkçesi: iň pastagı tapsag ~ pastagı tapsagTuva Türkçesi: pa'ştay turgan ün ~ pa'ştaygı ün Şor Türkçesi: *paytılgan ün ~ paştap turgan ünRusça: pervonaçalnıy zvuk |
| 39 | asli uzunluk ~ birincil uzunluk | Azerbaycan Türkçesi: ilkin uzanma Türkmen Türkçesi: ilkinciuzıınlık ~ 1-nci uzunlık, gadımı türki uzıınlık Gagauz Türkçesi: öz uzunnuk ~ aslıuzunnuk Özbek Türkçesi: *asliy uzunlik Uygur Türkçesi: däsläpki uzunluq Tatar Türkçesi: berençelozınlıq Başkurt Türkçesi: berensel ozonloq Kmk: *aslu uzunluk ~ (sozuk awazda)awwaldan berli bolgan uzunluk Krç.-Malk.: tawuşnu bek alga uzunluğuNogay Türkçesi: baslapkı uzunlık Kazak Türkçesi: bastapkı uzındık Kırgız Türkçesi: algaçkı sozulmalıkAlt:: baştap tarıy tabılgan uzun ündü tabış Hakas Türkçesi: tapsagnıň öön uzunı ~tapsagnıň çir pirîlgen uzunı Tuva Türkçesi: pa'ştay turgan uzun ün Şor Türkçesi: *paştalganuzagı (uzunluk) Rusça: perviçnaya dolgota ~ etimologiçeskaya dolgota~ |
| 40 | atasözü | Azerbaycan Türkçesi: atalar sözü Türkmen Türkçesi: atalar sözi ~ nakil Gagauz Türkçesi: söleyiş Özbek Türkçesi: maqόl Uygur Türkçesi: maqal Tatar Türkçesi: mäqal' ~ babalar süze Başkurt Türkçesi: mäqäl Kmk: atalarsözü ~ ata sözü Krç.-Malk.: nart söz ~ ata-babalanı sözleri Nogay Türkçesi: ata söz ~takpak Kazak Türkçesi: makal Kırgız Türkçesi: makal Alt:: kep sös Hakas Türkçesi: söspek ~ adalarsözî Tuva Türkçesi: üleger tomak Şor Türkçesi: çajılgı sös Rusça: poslovitsa |
| 41 | avurt | Azerbaycan Türkçesi: ovurd Türkmen Türkçesi: ovurt Gagauz Türkçesi: aurt Özbek Türkçesi: lunc Uygur Türkçesi: qovuzTatar Türkçesi: aňqaw Başkurt Türkçesi: urt Kmk: uwurt Krç.-Malk.: uwurt Nogay Türkçesi: uwirtKazak Türkçesi: jak kuwısı Kırgız Türkçesi: caaktın art cagı Alt:: oos içinde t'aak aldı boş t'erHakas Türkçesi: oort ~ naah îstîndegî pos çir Şor Türkçesi: aksı içinde naak sögüniň poş çeriRusça: zaşçyoçnoye prostranstvo |
| 42 | avurt ünsüzü | Azerbaycan Türkçesi: damag samiti Türkmen Türkçesi: gapdal ışgalaňlı çekimsiz Gagauz Türkçesi:yandilli konson Özbek Türkçesi: yόn tόvuş Uygur Türkçesi: yan ünlük ~ (D. Uyg.) qovuz tavuşiTatar Türkçesi: yaňgı awaz ~ sonor awaz Başkurt Türkçesi: urt tartınqıhı Kmk: yan tutuk (awaz)Krç.-Malk.: uwurtlanı boluşlugu bla kuralgan kısık tawuş ~ uwurtlanı boluşlugu bla kuralgan tunakı tawuş Nogay Türkçesi: uwırt tartıgı Kazak Türkçesi: jak dıbısı ~ büyir dıbısKırgız Türkçesi: kaptalçıl tıbış Alt:: kelteylik tabış Hakas Türkçesi: tîl hırindagı tapsag Tuva Türkçesi: tılkıdıınıň ünü Şor Türkçesi: til kırıymdagı ün Rusça: bokovoy zvuk |
| 43 | aykırılaşma ~ benzeşmezlik ~ disimilasyon | Azerbaycan Türkçesi: dissimilyasiyaTürkmen Türkçesi: dissimilyasiya ~ meňzeşsizleşme Gagauz Türkçesi: dissimilätsiya Özbek Türkçesi: dissimilyatsiya ~ nόoxşaşlik Uygur Türkçesi: dissimilyatsiyä Tatar Türkçesi: oxşaşsizlanu ~oxşaşsızlandıru ~ dissimilätsiya Başkurt Türkçesi: dissimilyatsiya Kmk: dissimilätsiyaKrç.-Malk.: dissimilätsiya Nogay Türkçesi: dissimilyatsiya Kazak Türkçesi: dissimilyatsiyaKırgız Türkçesi: dissimilyatsiya Alt:: dissimilyatsiya Hakas Türkçesi: dissimilyatsiya Tuva Türkçesi: dissimilyatsiya ~ tömeyleşpezi Şor Türkçesi: dissimilyatsiya Rusça: dissimilyatsiya |
| 44 | ayrılma hâli | bk. çıkma hâli |
| 45 | azlık çokluk zarfı ~ miktar zarfı ~ nicelik zarfı | Azerbaycan Türkçesi: migdar zärfiTürkmen Türkçesi: haal dereceleri Gagauz Türkçesi: nicelik hem nekadarlık işhallıı Özbek Türkçesi: miqdόr-daraca ravişi Uygur Türkçesi: (B.Uyg.) däricä-miqdar rävisi ~ (D.Uyg.) däricä rävişiTatar Türkçesi: küläm-çama räveşe Başkurt Türkçesi: küläm-däräjä räwese Kmk: ölçew hallıkKrç.-Malk.: mardaçı sözlew ~ mardanı sözlewleri Nogay Türkçesi: kararlaw em derejenareçiyeler Kazak Türkçesi: mölşer üstew ~ ölşem jäne däreje üstew Kırgız Türkçesi: san ölçömtaktooç Alt:: kemin körgüzer kubulbas Hakas Türkçesi: sin nareciyeleri Tuva Türkçesi: hemçegniň nareçiyezi Şor Türkçesi: *şen nareçiyezi Rusça: nareçiye merı i stepeni |
| 46 | bağlaç | Azerbaycan Türkçesi: bağlayıcı Türkmen Türkçesi: soyuz ~ baaglayıcı Gagauz Türkçesi: baalaycı Özbek Türkçesi: bόğlόvçi Uygur Türkçesi: bağliğuçi Tatar Türkçesi: terkägeç Başkurt Türkçesi: terkäwes Kmk: baylawuçKrç.-Malk,: baylaw ~ baylam Nogay Türkçesi: tîrkewîş Kazak Türkçesi: şılaw ~ jalgawlık sılaw ~jalgaw Kırgız Türkçesi: baylamta Alt:: kolbooçı Hakas Türkçesi: palgandı Tuva Türkçesi: evilel Şor Türkçesi: *soyuz ~ paglaş Rusça: soyuz |
| 47 | basit cümle | Azerbaycan Türkçesi: sadä cümlä Türkmen Türkçesi: yöönekey sözlem Gagauz Türkçesi: sadä cümläÖzbek Türkçesi: sόdda gap Uygur Türkçesi: addiy cümlä Tatar Türkçesi: gadi cömlä Başkurt Türkçesi: yabay höyläm Kmk: prostoy cumla ~ *sayaw cumla ~ sıra cumla Krç.-Malk.: boş aytımNogay Türkçesi: kabatsız yıyma Kazak Türkçesi: jay söylem Kırgız Türkçesi: cönököy süylöm ~ caysüylöm Alt: tegin ermek Hakas Türkçesi: olanay predlojeniye Tuva Türkçesi: pödüün tomakŞor Türkçesi: *tegen erek Rusça: prostoye predlojeniye |
| 48 | basit zaman | Azerbaycan Türkçesi: sadä zaman Türkmen Türkçesi: yöönekey zamaan ~ saada zamaanGag.: sadä zaman Özbek Türkçesi: *sόdda zamόn Uygur Türkçesi: addiy zaman Tatar Türkçesi: gadizaman ~ sintetik zaman Başkurt Türkçesi: yabay zaman Kmk: prostoy zaman ~ *sayawzaman Krç.-Malk.: boş zaman forma Nogay Türkçesi: kabatsız zaman Kazak Türkçesi: jalpı osışak Kırgız Türkçesi: cönököy çak Alt:: tegin öy Hakas Türkçesi: olanay tus Tuva Türkçesi: pödüün üyeŞor Türkçesi: *tegen tem Rusça: prostoye vremya |
| 49 | başta ünlü türemesi | Azerbaycan Türkçesi: proteza ~ säs artımı Türkmen Türkçesi: proteza Gagauz Türkçesi:proteza Özbek Türkçesi: soz bόşida unli όrttiriş Uygur Türkçesi: proteza ~ (D.Uyg.) söz beşidasozuq tavuşniň päyda bolup qelişi Tatar Türkçesi: suzıklarnın östälüe ~ suzıq östälü ~proteza Başkurt Türkçesi: proteza Kmk: proteza ~ söznü başına sozuk awazın gelmeğiKrç.-Malk.: proteza Nogay Türkçesi: proteza Kazak Türkçesi: proteza Kırgız Türkçesi: proteza (ündüü)Alt:: proteza Hakas Türkçesi: proteza Tuva Türkçesi: proteza Şor Türkçesi: proteza Rusça: proteza |
| 50 | başta ünsüz türemesi | Azerbaycan Türkçesi: proteza ~ säs artımı Türkmen Türkçesi: proteza Gagauz Türkçesi:proteza Özbek Türkçesi: soz bόşida undόş όrttiriş Uygur Türkçesi: proteza ~ (D. Uyg.) söz beşidaüzük tavuşniň päyda bolup qelişi Tatar Türkçesi: tartıqlarnıň östälüe ~ tartıq östälü ~proteza Başkurt Türkçesi: proteza Kmk: proteza ~ söznü başına tutuk awaznı gelmegiKrç.-Malk.: proteza Nogay Türkçesi: proteza Kazak Türkçesi: proteza Kırgız Türkçesi: proteza (ünsüz)Alt:: proteza Hakas Türkçesi: proteza Tuva Türkçesi: proteza Şor Türkçesi: *proteza Rusça: proteza |
| 51 | belagat | bk. söz sanatı |
| 52 | belirli isim tamlaması ~ belirtili isim tamlaması | Azerbaycan Türkçesi: täyini sözbirläsmäsi Türkmen Türkçesi: ayırgıçlı söz düzümi (ılalaşma) Gagauz Türkçesi: afiksli bellilikçi lafbirleşmesi Özbek Türkçesi: belgili qaratqiçli birikma Uygur Türkçesi: üçünci izafät Tatar Türkçesi: öçençeizafät Başkurt Türkçesi: bildäle isem hüzbäyläneşe Kmk: belgilengen sıpatlık söz tagımKrç.-Malk.: belgili aygaklawçusu (açıklawçusu) bolgan söz tutuş ~ üçünçüizafet Nogay Türkçesi: belgilengen ayırgışlı söz baylanısı ~ üşînşî izafet Kazak Türkçesi: matasabaylanıskan aniktawistik söz tirkesi Kırgız Türkçesi: müçölüü anıktooç aykaşı Alt::kojultalu adılu söskolbu Hakas Türkçesi: közîdîlgen çarıdıg sös pîrîgîzî Tuva Türkçesi: hevirlettingen hamárıştırarınıň padeinde turar sös-pile ilerettingen t'odaradılgalıg ka'ttıjıışkm Şor Türkçesi: *kojundalıg pilimçi sös tizimi Rusça: oformlennoye opredelitelnoye soçetaniye |
| 53 | belirli nesne ~ belirtili nesne | Azerbaycan Türkçesi: vasitäsiz tamamhg Türkmen Türkçesi: gönidooldurgıç Gagauz Türkçesi: afiksli dooru tamannık Özbek Türkçesi: belgili vόsitasiz toldiruvçiUygur Türkçesi: eniq toğra toluqturğuçi ~ (D. Uyg.) eniq bivasitä toldurğuçi Tatar Türkçesi: turıtämamlıq Başkurt Türkçesi: bildäle tura tultınwsı Kmk: belgilengen tuwra tolumlukKrç.-Malk.: tamamlawçu boluş affiksli tuwra (tüz) tolturuw(çu) Nogay Türkçesi: belgilengen tuwra toltırgış Kazak Türkçesi: tura tolıktawış ~ jalgawlı tura toliktawisKırgız Türkçesi: müçölüü tike toluktooç Alt:: kojultalu çike toltıraaçı Hakas Türkçesi: közîdîlgenkönî toldırıg Tuva Türkçesi: hevirlettingen t'ort nemelde Şor Türkçesi: kojundalu tüjümkoşkanı Rusça: oformlennoye pryamoye dopolneniye |
| 54 | belirsiz isim tamlaması ~ belirtisiz isim tamlaması | Azerbaycan Türkçesi: II. növtäyini söz birläşmäsi Türkmen Türkçesi: ayırgıçyı söz düzümi (ısnışma) Gagauz Türkçesi: afikssizbellilikçi laf birleşmesi Özbek Türkçesi: belgisiz qaratqiçli birikma Uygur Türkçesi: ikkinçi izafätTatar Türkçesi: ikençe izafät Başkurt Türkçesi: bildähez isem hüzbäyläneşe Kmk: belgilenmegensıpatlık söz tagım Krç.-Malk.: boluş affikssiz eki atdan kuralgan söz tutuşNogay Türkçesi: belgilenmegen ayırgışlı söz baylamsı Kazak Türkçesi: kabısa baylanıskananiktawistik söz tirkesi Kırgız Türkçesi: müçösüz amktooç aykaşı Alt:: kojulta t'okadılu söskolbu Hakas Türkçesi: közîdîlbeen çarıdıg sös pîrîgîzî Tuva Türkçesi: hevirlettinmeenhamánştırannıň padejinde sös-pile ilerettingen t'odaradılgalıg ka'ttıjıışkın Şor Türkçesi: *affiks çok pilimçi söz tizimi Rusça: neoformlennoye opredelitelnoyesoçetaniye |
| 55 | belirsiz nesne ~ belirtisiz nesne | Azerbaycan Türkçesi: ğeyri-müäyyän vasitäsiz tamamlıgTürkmen Türkçesi: gııtak dooldurgıç Gagauz Türkçesi: afikssiz dooru tamannık Özbek Türkçesi: belgisizvόsitasiz toldiruvçi Uygur Türkçesi: (B.Uyg.) naeniq toğra toluqturĞuçi ~ (D.Uyg.)naeniq bivasitä toldurğuçi Tatar Türkçesi: qıyıq tämamlıq Başkurt Türkçesi: bildähez tura tultırıwsı Kmk: belgilenmegen tuwra tolumluk Krç.-Malk.: tamamlawçu boluş affikssiz tuwra tolturuw(çu) Nogay Türkçesi: belgîlenmegen tuwra toltırgış Kazak Türkçesi: jalgawsız tuwra toliktawış ~ tuwra tolıktawıştıň jasınn türi Kırgız Türkçesi: müçösüz tike toluktooç Alt:: kojulta t'ok çike toltıraaçı Hakas Türkçesi: közîdîlbeen könî toldırıg Tuva Türkçesi: hevirlettinmeen t'ort nemelde Şor Türkçesi: affiks çok tüjüm koşkanı Rusça: neoformlennoye pryamoye dopolneniye |
| 56 | belirsizlik sıfatı | Azerbaycan Türkçesi: ğeyri-müäyyän migdar sayı Türkmen Türkçesi: näämgäälimçalışma Gagauz Türkçesi: bellisiz söz (aderlik, sayılık h.b.) Özbek Türkçesi: *tahminiylek sifatiUygur Türkçesi: naeniq süpät Tatar Türkçesi: mıqdar räweşe Başkurt Türkçesi: bildähezlek sifatı Kmk:belgisiz sanaw sıpat söz Krç.-Malk.: belgisiz sıfat Nogay Türkçesi: belgîsîz sıpatKazak Türkçesi: *belgisizdik esimdigi Kırgız Türkçesi: katıştık sın atooç ~ çamalama sm atooçAlt:: t'artı t'ok soluma ~ toozı t'art emes sös Hakas Türkçesi: île nimes pîldîrtkî Rusça: neopredelyonnoye mestoimeniye neopredelyonno-koliçestvennoye slovo |
| 57 | belirsizlik zamiri | Azerbaycan Türkçesi: Ğeyri-müäyyän äväzlik Türkmen Türkçesi: näämäälim çalışmaGag.: bellisiz aderlik Özbek Türkçesi: *tahminiylik όlmόşi Uygur Türkçesi: bälgüsizlik almişi ~eniqsizliq almişi Tatar Türkçesi: bilgesezlek almaşlığı. Başkurt Türkçesi: bildähezlek almaşı Kmk:belgisiz orunça Krç.-Malk.: belgisiz almaş Nogay Türkçesi: belgîsîz awıs Kazak Türkçesi: *belgisizdik esimdigi ~ *mölşer üstewi Kırgız Türkçesi: çamalama at atooç Alt:: t'artıt'ok soluma Hakas Türkçesi: île nimes orındı Tuva Türkçesi: to'dargay eves at ornu Rusça: neopredelyonnoye mestoimeniye |
| 58 | belirten | bk. tamlayan |
| 59 | belirtili isim tamlaması | bk. belirli isim tamlaması |
| 60 | belirtili nesne | bk. belirli nesne |