Gramer - XML


IDTerimAçıklama
391fiil cümlesiYüklemi çekimli fiil olan cümle: Benim ağzım da kupkuru kesildi… Bu hükümdar ömrünü yıllarca neden uzatmak istiyor? (Y.K. Karaosmanğlu, Erenlerin Bağından, s. 107). Yarın sabah oraya gidelim. Hüseyin beyi de ziyaret etmiş olurum (T. Buğra, Yalnızlar, s. 114). Saydın mı? Tam bir sandık olacak. İkibin beşyüz lira ver, ben, şimdi geliyorum (P. Safa, Mahşer, s. 28). Onun hayatı sadece bugünlerde geçmişti (A.H. Tanpınar, Huzur, s. 119) vb. Karşıtı ad cümlesi’dir.
392fiil çatısıbk. çatı
393fiil çekimiCümlede yüklem görevinde bulunan fiil veya ad soylu kelimelerin zaman, şahıs, teklik ve çokluk kavramı veren eklerle girdiği şekil: biliyorum (<bil-iyor-um), bildin (<bil-di-n), bilir (<bil-ir), bileceğiz (<bil-eceğ-iz), bilmişsiniz (<bil-miş-siniz), bilmeliler (<bil-meli-ler), bilsek (<bil-se-k), bilelim (<bil-elim), bilsin (<bil-sin), iyiyim (<iyi-y-im), iyisin (<iyi-sin), iyidir (<iyi-dir), iyiyiz (<iyi-y-iz), iyidirler (<iyi-dirler) vb.
394fiil çekimi ekiFiil ve ad kök veya gövdelerine zaman ve şahıs kavramını yüklemek için kullanılan ek: || 1. tek. şah. -Dİ-m (bil-di-m), -İm (öğrenci-y-im) 2. tek. şah. -Dİ-n (bil-di-n), -Sİn (öğrenci-sin) 3. tek. şah. -Dİ (bil-di), (öğrenci, öğrenci-dir) 1. çokl. şah. -Dİ-k (bil-di-k), -iz (öğrenciy-iz) 2. çokl. şah. -Dİ-nİz (bil-di-niz), -sİn-İz (öğrenci-sin-iz) 3. çokl. şah. -Dİ-lEr (bil-di-ler -ler, -Dİr-ler (öğrenciler, öğrenci-dirler) vb.
395fiil gövdesibk. fiil tabanı
396fiil grubuEsas veya yardımcı bir fiilin, yalın veya çekim eklerinden biri ile genişletilmiş ad yahut sıfatlarla oluşturduğu grup: acı söyle-, boyun eğ-, kar yağ-, iş işle-, öne düş-, ileriye bak-, işine gel-, ağaçtan düş-, yoldan çık-, güzel konuş-, iyi bil-, erken kalk-, yardım et-, yok ol-, kabul bul-, mümkün kıl- gibi.
397fiil işletme ekibk. fiil çekimi eki
398fiil köküOluş, kılış veya durum bildiren fiil soylu kelimenin yapı bakımından daha küçük ögelere bölünemeyen anlamlı kısmı: aç-, al-, dal-, yar-, es-, ye-, gel-, git-, süz-, dür- vb.
399fiil öbeğibk. fiil grubu
400fiil tabanıFiil veya ad kökünden fiil yapma ekleri ile türetilen gövde: durdur- (<dur-dur-), görüş- (<gör-üş-), görül- (<gör-ül-), tanın- (<tanı-n-), başlattır- (<baş+la-t-tır-), gözlen- (<göz+le-n-), gözlet- (<göz+le-t-) vb. karşıtı ad tabanı’dır.
401fiil tamamlayıcısıbk. tümleç
402fiilde görünüşbk. görünüş
403fiilde kılınışbk. kılınış
404fiilde zamanBir oluş ve kılışın hangi zamanda geçtiğini bildirmek üzere, zaman ekleri almış bulunan fiil şekli sor-du (görülen geçmiş zaman), sor-u-yor (şimdiki zaman), sor-acak (gelecek zaman), soracaktı (gelecek zamanın hikâyesi) vb.
405fiilde zaman kaymasıYazılı ve sözlü anlatımda, çekimli bir fiilin, aldığı zaman ekine göre bildirmesi gereken zaman dışında bir zamanı göstermesi ve bundan doğan anlam kayması: Yarın İstanbul’dan Ankara’ya geliyor (gelecek anlamında) iki gün sonra da Trabzon’a uçuyor (uçacak anlamında). || Eski bir sevdadan kurtulmuşum (kurtuldum). || Artık bütün kadınlar güzel || Gömleğim yeni, || Yıkanmışım (yıkandım), || Traş olmuşum(traş oldum (…) Güneş açmış || Sokağa çıkmışım (çıktım) insanlar rahat. Ben de rahatım (O.V. Kanık, Bütün Şiirleri, s. 86). || Ertesi sabah sal ortasında uyandık. Artık ne şehir, ne ağaç, ne köy, saatler saati, ancak bir kuyu ve bir telgraf odasından ibaret istasyon yapılarına rastlıyoruz (rastladık) (F.R. Atay, Zeytindağı, s. 59). || Çok değil iki yıl sonra matbaa baskına uğruyor (uğradı), tahrip ediliyor (edildi), gazete kapatılıyor (kapatıldı) (E. Işınsu, Çiçekler Büyür, s. 15) vb. Ayrıca bk. görünüş.
406fiilden ad yapma ekiFiil kök ve gövdelerinden ad ve sıfat türeten ek: -ek (bin-ek), -gü (büz-gü), -gın (dal-gın), -n (yay-ın), -ç (öğ-ün-ç), -ş (göster-iş) vb. bk. yapım eki.
407fiilden fiil yapma ekiFiil kök veya gövdelerinden fiil yapan ek: -n-(uzan-), -t-(uza-t-), -l-(gör-ül-), -ş-(bula-ş-), -r-(taş-ır-), -t-(ak-ıt-), -dır-(kal-dır-), -A-(tık-a-), -ele-(gez-ele-) vb. bk. yapım eki.
408fiilden türeme adFiil kök veya gövdelerinden fiilden ad yapma ekleriyle türetilmiş ad: çözmek (<çöz-mek), kavurma (<kavur-ma), görüş (<gör-üş), verim (<ver-im), bozuk (<boz-uk), tapınak (tapın-ak), akın (ak-ın), sergi (ser-gi), vurgun (vur-gun), yüzgeç (<yüz-geç), yakıt (<yak-ı-t) vb.
409fiilden türeme fiilFiil köklerinden fiilden fiil yapma ekleriyle türetilmiş fiil: sardır-(<sar-dır-), anlaş-(<anla-ş-), sağlan-(<sağla-n-), ekil-(<ek-il), okut-(<oku-t-) -r-(<uç-ur-) vb.
410fiilden türeme şekillerbk. çekimsiz fiil
411fiilimsibk. çekimsiz fiil
412fonembk. ses birimi
413fonetikbk. ses bilimi
414fonetik yazıbk. çevriyazı
415fonolojibk. ses bilgisi.
416geçici hareket adıSıfat-fiil ekleriyle kurulan ad: duyulmadık (söz), görülmedik (insan) akacak (kan), kör olası (şeytan) görünmez (kaza), tükenmez (kalem) vb.
417geçiş sesiBir kelimenin ses yapısı bakımından zaman içinde uğradığı değişme ve gelişmede ara basamağı oluşturan ses, geçiş sesi: Sub>suw>su yabız>yawuz>yavuz ab>aw>av Moğ. koboga>Kaşg. kowga>kowa>kova ogmak>owmak>ovmak, kagur->kawur->kavur- kagun>kawun>kavun sogan (sogun)>sowan>sovan (soğan) vb. Bu değişimlerde yer alan w sesleri birer geçiş sesi durumundadır.
418geçişlibk. geçişli fiil.
419geçişli fiilSöz içindeki bir varlık veya nesneyi etkileyen, yani nesne isteyen fiil: aç- (kitabı açmak), dik- (elbiseyi dikmek), aş- (engeli aşmak), çöz- (düğümü çözmek), sev- (geziyi sevmek), iç- (süt içmek, çorba içmek), yaz- (kitap yazmak), kıy- (sebzeyi kıymak, insana kıymak, paraya kıymak) vb. Bütün bunları düşünürken birden yeryüzünü hatırladım (Y. K. Karaosmanoğlu, Erenlerin Bağından, s. 80). Elini, karıştırılan yemeğin üzerinde kuruyan bir kaşık gibi uzattı (A. H. Tanpınar, Huzur, s. 127). Hayat etrafında döneceği değerleri bulur, düşünce, etrafında yüzünü çevirmiş bir cemaat görür (A. H. Tanpınar, Huzur, s. 225). Hüseyin Bey, oturduğu iskemlede bacaklarını uzatmış, keyifli ve tam bir güvenle onları süzüyordu (T. Buğra, Yalnızlar, s. 183). Güzel kadın başını ağır ağır kaldırdı Gözlerinin yeşil nûrunu ağır ağır serpti (A. H. Müftüoğlu, Çağlayanlar, s. 148). vb. Karşıtı geçişsiz fiil’dir.
420geçişlilik ekleriGeçişsiz fiilleri geçişli fiil, geçişli fiilleri de çift geçişli fiil yapan ekler. Ettirgen fiil çatıları yapan ekler geçişlilik ekleridir: Yürü-(geçişsiz fiil)’ten -(I)t-/-(U)t- fiilden fiil yapma ekiyle yürüt- (bir kimseyi, bir şeyi), düş- (geçişsiz fiil)’ten -(I)r-/-(U)r- ekiyle düşür-(geçişli fiil), sev-(geçişli fiil)’ten, -dir- ekiyle sevdir-(çift geçişli fiil) gibi. bk. ettirgenlik eki.

* Görseller ve İçerik tekif hakkına sahip olabilir